یادداشت‌‌های جواهری

 

ماه رمضان است و فصل قرائت قرآن. بسیاری از قرائت قاریان مشهور استفاده می کنند و تمایز بین آن ها را در زیبایی و دلنشینی قرائت آن ها می بینند. برخی ترتیل حزین را ترجیح می دهند. برخی به سرعت قرائت توجه دارند و برخی به ویژگی های دیگر. در این پست می خواهم به ملاک بسیار مهمی توجه دهم که دست‌کم غالب مردم از آن بی‌خبرند. به عبارت‌های قرآنی ذیل توجه کنید:

مثال اول:

ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ کانَ عَبْداً شَکُوراً (اسراء، 3)

ترجمه مشکینی: (بنى اسرائیل) همان فرزندان کسانى که آنها را با نوح (در کشتى) سوار کردیم؛ زیرا که او بنده‏اى شکرگزار بود.

ترجمه انصاریان: [اى‏] نسل کسانى که با نوح [در کشتى‏] سوار کردیم! مسلماً او بنده‏اى بسیار سپاس گزار بود [پس شما هم چون او با عمل به فرمان‏هاى حق سپاس گزار باشید.

روشن است که قاری بر اساس ترجمه نخست باید عبارت « ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ » را افتان و بر اساس ترجمه دوم، عبارت یاد شده را خیزان قرائت کند.

مثال دوم:

وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (اعراف، 8)

ترجمه انصاریان:‌ میزان [سنجش اعمال‏] در آن روز حق است؛ پس کسانى که اعمال وزن شده آنان سنگین و با ارزش باشد، رستگارند.

ترجمه مکارم شیرازی:‌ وزن کردن (اعمال، و سنجش ارزش آنها) در آن روز، حقّ است! کسانى که میزانهاى (عمل) آنها سنگین است، همان رستگارانند!

قاری بر اساس ترجمه اول باید تکیه قرائت را بر «الوزن» و بر اساس قرائت دوم تکیه قرائت را بر «الحق» بگذارد و تفاوت لحن در این دو صروت کاملا آشکار است.

مثال سوم:

أُوْلَئکَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَ ضَلَّ عَنهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرونَ( هود، 21)

مای «ما کانوا» موصول است ولی برخی قاریان آن را خیزان و در معنی مای نافیه قرائت کرده‌اند.

مثال چهارم:

مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَ ءَابَاؤُکُم مَّا أَنزَلَ اللَّهُ بهَِا مِن سُلْطَنٍ  إِنِ الْحُکْمُ إِلَّا لِلَّهِ  أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُواْ إِلَّا إِیَّاهُ  ذَالِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لَاکِنَّ أَکْثرََ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ(یوسف، 40)

«ما»ی ابتدای آیه نافیه است، لیکن برخی قاریان آن را موصوله خوانده‌اند،

افزون بر مثال‌های فوق، در آیات فراوانی «ما» موصوله و یا نافیه است. روشن است که قاری باید آیه ای که در آن این موصول به کار رفته به همراه صله آن به صورت افتان قرائت کند. اما برخی قاریان بی توجه به این مطلب، «ما» را به صورت نافیه و یا پرسشی قرائت می کنند که نادرست است.

از این ها که بگذریم، قطع و وصل در آیات به تفسیر و سیاق آیه مربوط می شود. گاهی قطع در یک جا به قرائت و تفسیر اهل تسنن است و گاه وصل قرائت شیعی . این هم خود قصه درازی دارد.