•
دعا برای عقل:
اَللَّهُمَّ ارْزُقْنی عَقلاً کامِلاً وَ لُبـّاً رَاجِحـاً وَ عِـزّاً بَاقِیـاً وَ قَلباً زَکِیـّاً وَ عَمَلاً کَثیـراً وَ اََدَبـاً بَارِعـاً وَ اجْعَلْ ذَلِکَ کُلَّهُ لی وَ لا تَجْعَلْهُ عَلَیَّ برحمتکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمین
ترجمه: خدایا مرا عقلی کامل و خردی ممتاز و عزتی پایدار و دلی پاک و عملی پُر خیر و ادبی عالی عطا فرما و این همه (نعمت) را به سود من قرار ده، نه بر زیان من به حق مهربانی‌ت ای مهربان‌ترین مهربانان
(فراز پایانی دعای «عالیةُ المضامین» ر.ک: مفاتیح الجنان)
آنچه به زیادت عقل می‌انجامد:
بوی خوش: الإمام الصادق علیه السلام: الرّیحُ الطَّیِّبَةُ؛ تَشُدُّ العَقلَ، و تَزیدُ فی الباهِ.[1]
بوى خوش، عقل را استوار مى‌کند و بر توان جنسى مى‌افزاید.
باقلا: الإمام الصادق علیه السلام: أکلُ الباقِلّى یُمَخِّخُ السّاقَینِ، و یَزیدُ فِی الدِّماغِ، و یُوَلِّدُ الدَّمَ الطَّرِیَّ.[2]
خوردن باقلا، استخوان‌هاى ساق را تراکم درونى مى‌دهد، توانِ مغز را افزون مى‌سازد و خون تازه تولید مى‌کند.
حجامت: رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الحِجامَةُ تَزیدُ العَقلَ، و تَزیدُ الحافِظَ حِفظاً.[3]
حِجامت، عقل را افزون مى‌کند و بر قدرت حافظه مى‌افزاید.
سرکه: الإمام الصادق علیه السلام: خَلُّ الخَمرِ یَشُدُّ اللِّثَةَ، و یَقتُلُ دَوابَّ البَطنِ، و یَشُدُّ العَقلَ.[4]
سرکه شراب، لثه را تقویت مى‌کند، جنبندگان شکم را مى‌کُشد و عقل را استحکام مى‌بخشد.
چغندر: الإمام الرضا علیه السلام فی ذِکرِ فَوائِدِ السِّلقِ: یَشُدُّ العَقلَ، و یُصَفِّی الدَّمَ.[5]
امام رضا علیه السلام درباره فواید چغندر: عقل را استحکام مى‌بخشد و خون را تصفیه مى‌کند.
مسواک زدن: الإمام الباقر علیه السلام: السِّواکُ یَذهَبُ بِالبَلغَمِ، و یَزیدُ فِی العَقلِ.[6]
مسواک زدن، بَلغَم را مى‌بَرَد و عقل را افزون مى‌کند.
خرفه: رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالفَرفَخِ؛ فَهِیَ المِکیَسَةُ؛ فَإِنَّهُ إن کانَ شَیءٌ یَزیدُ فِی العَقلِ فَهِیَ.[7]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خُرفه بخورید که زیرکى دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون مى‌کند، همان است.
کدو: رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالقَرعِ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فِی العَقلِ، و یُکَبِّرُ الدِّماغَ.[8]
کدو [برخی آن را کدو تنبل می‌دانند] بخورید؛ چرا که عقل را افزون سازد و مغز را بزرگ مى‌کند.
کرفس: رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالکَرَفسِ؛ فَإِنَّهُ إن کانَ شَیءٌ یَزیدُ فِی العَقلِ فَهُوَ هُوَ.[9]
کرفس بخورید؛ چرا که اگر بنا بود تنها یک چیز عقل را افزون کند، آن، همین بود.
کندر: رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أطعِموا نِساءَکُم الحَوامِلَ اللُّبانَ؛ فَإِنَّهُ یَزیدُ فی عَقلِ الصَّبِیِّ.[10]
به زنان آبستن خود، کُندُر [برخی آن را از نوع سفید و شیرین می‌دانند نه زرد و تلخ (؟)] بدهید؛ چرا که عقل کودک را افزون مى‌کند.
گوشت خوردن: الإمام الصادق علیه السلام: اللَّحمُ یُنبِتُ اللَّحمَ و یَزیدُ فِی العَقلِ، و مَن تَرَکَ أکلَهُ أیّاماً فَسَدَ عَقلُهُ.[11]
گوشت، گوشت مى‌رویانَد و بر عقل مى‌افزاید؛ و هر کس آن را چند روز [در برخی روایات چهل روز آمده] وا گذارد، عقلش تباه شود.
گوشت وحشی نخوردن: الإمام الرضا علیه السلام: الإِکثارُ مِن أکلِ لُحومِ الوَحشِ وَ البَقَرِ؛ یورِثُ تَیبیسَ العَقلِ و تَحییرَ الفَهم فی بحار الأنوار: «... تغیّر العقل و تحیّر الفهم». و تَلَبُّدَ[12] الذِّهنِ و کَثرَةَ النِّسیانِ.[13]
فراوان خوردنِ گوشت حیوان وحشى و گاو، خشکىِ عقل، سرگشتگىِ فهم، کُندى ذهن و فراوانىِ فراموشى مى‌آورَد.
زنجبیل با عسل؛ هلیله با شکر و ....: الإمام الرضا علیه السلام: مَن أرادَ أن یُقِلَّ نِسیانَهُ و یَکونَ حافِظاً، فَلیَأکُل فی کُلِّ یَومٍ ثَلاثَ قِطَعِ زَنجَبیلٍ مُرَبّىً بِالعَسَلِ، و یَصطَنِعُ[14] بِالخَردَلِ مَعَ طَعامِهِ فی کُلِّ یَومٍ. و مَن أرادَ أن یَزیدَ فی عَقلِهِ، فلا یَخرُج کُلَّ یَومٍ حَتّى یَلوکَ عَلَى الرِّیقِ ثَلاثَ هَلیلَجاتٍ سودٍ مَعَ سُکَّرٍ طَبَرزَدٍ[15].[16]
هر کس بخواهد فراموشى‌اش کم شود و داراى حافظه‌اى قوى شود، هر روز، سه قطعه زَنْجَبیل به عسل درآمیخته بخورد و در هر روز، با غذاى خویش، چیزى که با خَرْدَل[17] تهیه شده نیز میل کند. هر کس هم بخواهد عقل وى افزون شود، هیچ روزى از خانه بیرون نرود، مگر پس از آن که ناشتا، سه هلیله سیاه با شکر طَبَرزَد بِجَوَد.[18]
زمان انعقاد نطفه: الإمام الرضا علیه السلام: لا تَقرَبِ النِّساءَ فی أوَّلِ اللَّیلِ ... فَإِذا اریدَ ذلِکَ فَلیَکُن فی آخِرِ اللَّیلِ؛ فَإِنَّهُ أصَحُّ لِلبَدَنِ و أرجى لِلوَلَدِ و أذکى لِلعَقلِ فِی الوَلَدِ الَّذی یُقضى بَینَهُما.[19]
... اگر چنین کارى را بخواهند، باید در آخر شب باشد؛ چرا که بیشتر موجب سلامتِ بدن است، در آن بیشترْ امید فرزند مى‌رود و براى فرزندى که میان زن و مرد تقدیر مى‌شود، هوش بیشترى را سبب مى‌شود.
______________________________________
خوردن به: علیکم بالسفرجل فکلوه فانه یزید فی العقل والمروءه.[20]
تجارت [داد و ستد] کردن: التجاره تزید فی العقل.[21]
[1] السرائر، ج 3، ص 141، دعائم الإسلام، ج 2، ص 166، ح 594، بحار الأنوار، ج 62، ص 275.
[2] الکافی، ج 6، ص 344، ح 1، المحاسن، ج 2، ص 309، ح 2028 و لیس فیه «الطری» و کلاهما عن محمّد بن عبد اللّه، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 397، ح 1348 و فیه «کلوا الباقِلّى فإنّه یمخّخ...»، بحار الأنوار، ج 66، ص 266، ح 3.
[3] مکارم الأخلاق، ج 1، ص 174، ح 518، بحار الأنوار، ج 62، ص 126، ح 82؛ سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1154، ح 3488، المستدرک على الصحیحین، ج 4، ص 234، ح 7479 کلاهما نحوه، الفردوس، ج 2، ص 154، ح 2781 کلّها عن ابن عمر.
[4] الکافی، ج 6، ص 330، ح 9، المحاسن، ج 2، ص 285، ح 1927 کلاهما عن سماعة، بحار الأنوار، ج 66، ص 302، ح 11.
[5] المحاسن، ج 2، ص 327، ح 2110، بحار الأنوار، ج 66، ص 217، ح 7.
[6] ثواب الأعمال، ص 34، ح 3 عن یحیى أبی البلاد.
[7] المحاسن، ج 2، ص 323، ح 2094 عن حمّاد بن زکریّا، مکارم الأخلاق، ج 1، ص 390، ح 1314 و لیس فیه «فهی المکیسة» و کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار، ج 66، ص 234، ح 3.
[8] شُعب الإیمان، ج 5، ص 102، ح 5947 عن عطاء، کنز العمّال، ج 10، ص 44، ح 28276.
[9] طبّ النبیّ صلى الله علیه و آله، ص 11، بحار الأنوار، ج 62، ص 300.
[10] مکارم الأخلاق، ج 1، ص 423، ح 1439، بحارالأنوار، ج 66، ص 444، ح 8؛ الفردوس، ج 1، ص 101، ح 331 عن ابن عمر.
[11] طبّ الأئمّة لابنی بسطام، ص 139، بحار الأنوار، ج 66، ص 72، ح 68.
[12] فی بحار الأنوار: «تبلّد»، و الظاهر أنّه الصواب. قال الطریحی: بَلُدَ الرجل فهو بَلید: إذا کان غیر ذکیّ ولا فطِن (مجمع البحرین: ج 1، ص 183).
[13] طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 29، بحار الأنوار، ج 62، ص 322.
[14] فی بحار الأنوار: «یصطبغ» بدل «یصطنع».
[15] فی بحار الأنوار: «و من أراد أن یزید فی عقله یتناول کلّ یوم ثلاثْ هلیلجات بسکر ابلوچ».
[16] طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 36، بحار الأنوار، ج 62، ص 324.
[17] خَردَل: گیاهى از تیره چلیپاییان (صلیبیان) که دو نوعِ سفید و سیاه دارد. برگ‌هایش شبیه برگ تُرُب، ولى کوچک‌تر از آن و داراى گل‌هاى زرد و دانه‌هاى ریز و قهوه‌اى و طعمِ تند است. دانه‌هاى آن را پس از کوبیدن در آب یا سرکه، خمیر مى‌کنند و با غذا، جهت تحریک اشتها تناول کنند. تخم سپندان، اسپندان، حب الرشاد (فرهنگ معین).
[18] . در طبّ الإمام الرضا علیه السلام، بخش دوم روایت، چنین آمده است: «هر کس بخواهد عقل وى افزون شود، هر روز سه هلیله با شکر بلوچ بخورد». [بهترین شکر مال منطقه سیستان بوده که از نیشکر تهیه می‌شده و دو بار صاف می‌کردند و مقدار استفاده از شکر به مقدار صدق است. هرگاه هلیله به‌تنهایی بیاید معمولاً مراد هلیله سیاه است البته شاید مراد همه انواع هلیله شامل هلیله کابلی و چینی و غیره باشد. http://tabrizian.net/]
[19] طبّ الإمام الرضا علیه السلام، ص 64، بحار الأنوار، ج 62، ص 327 نحوه.
[20] . المحاسن، أحمد بن محمد بن خالد البرقى، ج2، ص550.
[21] . الاصول من الکافی، شیخ کلینی، ج5، ص148.