آیات مربوط به داستان طالوت و جالوت در سوره بقره آمده است. اولین گام فهم این آیات در همان فضای نزول است؛ یعنی میپرسیم: چرا این آیات نازل شد و آیا شرایط موجود در جامعه آن روز تأثیری در نزول این آیات داشته است؟ این سؤالی است که پیش روی همه آیات خواهد بود. در پاسخ میگوییم: بله، به احتمال قوی این آیات برای تقویت و تربیت مسلمانان نازل شده که تازه وارد داستان غزوات و سریهها شده بودند. آنان میبایست روش درست تعامل با فرمانده خود را میآموختند و نیز میبایست با اوصاف یک فرمانده خوب و لایق آشنا میشدند:
پس نزول این آیات بسیار به جا و زیبا و بلیغ است؛ یعنی زیبایی حاصل از همخوانی نیاز جامعه و کارکرد و تأثیر آیه. حال با تنقیح مناط میرویم سراغ جری و تطبیق در همه زمانها و مکانها و یکی از مصادیق نیز ولایت بلافصل امیر المؤمنین علی ع است؛ زیرا میپرسیم چه کسی بعد از پیامبر اکرم ص از همه در «علم و جسم (قدرت)» کاملتر بوده است؟ پاسخ کاملاً روشن است؛ زیرا بر اساس روایات متواتر این اوصاف در حضرت حضرت علی ع از همه کاملتر بود بلکه اساساً نمیتوان او را با دیگران مقایسه کرد و اگر ترازویی برای چنین مقایسهای وجود داشت، احتمالاً از شدت ناترازی از کارمیافتاد!!
همین ملاکها را که با تنقیح مناط به دست آمد، امروز نیز میتوان بلکه باید برقرار دانست و ما میدانیم که این دو یعنی «دانش کار» و «توان مدیریت و انجام آن» با وجود اصل ایمان، جزو اصلیترین ملاکهای شایستهسالاری است.